شورای امنیتشورای امنیت سازمان ملل متحد یکی از ارکان سازمان ملل متحد است که پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی، برعهده این شورا می‌باشد. براساس منشور سازمان ملل متحد حیطـه قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم‌های بین‌المللی و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی علیه کشورهای دیگر است. تصمیمات این شورا به صورت قطعنامه‌های شورای امنیت اعلام می‌شود. ۱ - مقدمهاز ارکان اصلی سازمان ملل متحد، شورای امنیت است که بر اساس ماده ۲۴، [۱]
منشور سازمان ملل، ماده ۲۴.
«مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را بر عهده دارد.» [۲]
موسی زاده، رضا، حقوق سازمان‌های بین المللی، تهران، انتشارات پاژنگ، ۱۳۷۵، ص۱۲۷.
بررسی نقش، وظایف و اختیارات شورای امنیت نشان می‌دهد که این وظیفه، بر بنیان قدرت نظامی استوار است. علت اصلی واگذاری این مسئولیت آن بوده که سازمان قادر به تامین اقدام سریع و مؤثر در ابن زمینه باشد. زیرا تنها دولت‌های قدرتمند و دارای توان نظامی قادرند با اعمال قدرت، زور و نیروی نظامی استقرار صلح را تضمین کنند و کشورهای ناقض صلح و امنیت بین المللی را، از این تصمیمات باز دارند. لذا قدرت نظامی در تصمیمات لازم‌الاجرای شورای امنیت حرف اول را می‌زند. [۳]
آقایی، سید داود، نقش و جایگاه شورای امنیت در نظم نوین جهانی، تهران، انتشارات پیک فرهنگ، ۱۳۷۵، ص۱۵۳.
۲ - ترکیب اعضااعضای شورای امنیت به دو گروه دایم و غیردایم تقسیم می‌شوند. تعداد اعضا مرکب از پانزده عضو سازمان ملل است. آمریکا، فرانسه، روسیه، انگلیس و چین پنج عضو دائمی‌اند. اعضای غیردائم با اکثریت دو سوم آرای مجمع عمومی و با توجه به تقسیم عادلانه جغرافیایی کشورها انتخاب می‌شوند. ۳ - حق وتوپنج عضو دائمی، دارای امتیاز "حق وتو" می‌باشند. حق وتو عبارتست از "رای منفی هر یک از اعضای دائم شورا به مسئله‌ای غیر از مسایل مربوط به آیین کار" چون در مسایل مربوط به آیین کار حق وتو لحاظ نمی‌شود. از آن جا که اعضای دایم مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین‌الملل را بر عهده خود می‌دانند، این حق ویژه را برای خود قائلند. این حق ویژه باعث می‌شود اعضای دائمی از هر اقدامی علیه منافع خود و یا هم پیمانانشان جلوگیری کنند. [۴]
د.و.ی. باوت، حقوق نهادهای بین المللی، ترجمه هومن اعرابی، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، ص ۵۳.
مخالفین حق وتو که اکثراً جهان سومی‌اند معتقدند "حق وتو" با اصل حقوق برابر کشورها در مجامع بین‌المللی در تعارض است و کارایی شورای امنیت را محدود کرده است. [۵]
موسی زاده رضا، حقوق سازمان‌های بین المللی، تهران، انتشارات پاژنگ، ۱۳۷۵، ص۲۵.
جمهوری اسلامی ایران نیز حق وتو را خلاف منطق، عقل و مغایر با برخی اصول منشور ملل متحد می‌داند. [۶]
آقایی، سید داود، ایران و سازمان‌های بین‌المللی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱، ص۹۲.
به جز اعضای دائمی شورای امنیت، بقیه کشورها با ترکیب فعلی آن مخالفند. امروزه با تغییر روابط قدرت‌های جدید جهانی، برخی کشورها همچون آلمان، ژاپن، هند و برزیل و... به طور جدی خواهان افزایش اعضای شورای امنیت شده‌اند.۴ - وظایف و اختیاراتطبق مواد ۲۴ و ۲۶ ، [۷]
منشور سازمان ملل، ماده ۲۴ و ۲۶.
وظایف شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است که به دو طریق اعمال می‌شود:۱- مداخله مسالمت آمیز در حل اختلافاتی که احتمال دارد صلح و امنیت بین‌المللی به خطر بیفتد یا فراهم نمودن وسایل حل اختلافات. ۲- مداخله قهرآمیز و یا اتخاذ روش‌های اجبار کننده. ماده ۳۳، [۸]
منشور سازمان ملل، ماده ۳۳.
، راه‌های مختلف مسالمت آمیز همچون مذاکره، میانجی‌گری، سازش، داوری، رسیدگی قضایی و توسل به مؤسسات یا ترتیبات منطقه‌ای را پیشنهاد می‌دهد. اختیارات شورا در فصل ششم الزام‌آور نیست و مبتنی بر توصیه است. اما بر اساس ماده ۲۵، [۹]
منشور سازمان ملل، ماده ۲۵.
صرفا "تصمیمات" شورا الزام آور است. "تصمیمات الزام آور" شورا عموما بر مبنای مقررات فصل هفتم منشور در خصوص هر گونه تهدید علیه صلح، نقض صلح و یا اعمال تجاوز اتخاذ می‌شود. [۱۰]
موسی زاده رضا، حقوق سازمان‌های بین المللی، تهران، انتشارات پاژنگ، ۱۳۷۵، ص۱۴۲.
بر اساس ماده ۳۹، [۱۱]
منشور سازمان ملل، ماده ۳۹.
، هرگاه شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح یا عمل تجاوز را احراز نموده توصیه‌هایی خواهد کرد و یا دست به اقدام می‌زند. اما منظور از صلح، نقض صلح و دیگر مفاهیم در ماده ۳۹، [۱۲]
منشور سازمان ملل، ماده ۳۹.
به وضوح مشخص نیست. تعریفی از تجاوز در قطعنامه ۱۴ دسامبر ۱۹۷۴ مجمع عمومی هست که آن نیز فهرست کاملی از اعمال تجاوزکارانه ارائه نمی‌دهد.در اجرای فصل هفتم منشور، شورای امنیت می‌تواند به دو اقدام جبری و یا تنبیهی متوسل شود: ۱- بر اساس ماده ۴۱، [۱۳]
منشور سازمان ملل، ماده ۴۱.
به اقداماتی متوسل شود که متضمن توسل به زور نیست. مانند قطع تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی، وسایل ارتباطی و قطع روابط سیاسی.۲- بر اساس ماده ۲۴ [۱۴]
منشور سازمان ملل، ماده ۲۴.
به اعمال زور متوسل شود، [۱۵]
آقایی، سید داود، نقش و جایگاه شورای امنیت در نظم نوین جهانی، تهران، انتشارات پیک فرهنگ، ۱۳۷۵، ص۷۵.
و به وسیله نیروهای دریایی، هوایی و زمینی اقدام به اعاده صلح و امنیت بین‌المللی کند. [۱۶]
موسی زاده رضا، حقوق سازمان‌های بین المللی، تهران، انتشارات پاژنگ، ۱۳۷۵، ص۱۴۵.
۵ - آیین کارجلسات شورا به دو دسته ادواری و غیرادواری تقسیم می‌شود. جلسات ادواری سالی ۲ بار، و جلسات غیرادواری در زمان‌های مقتضی، تشکیل می‌شود که فاصله جلسات نباید بیش از ۱۴ روز باشد. ریاست شورای امنیت به ترتیب نوبت و بر حسب حروف الفبای انگلیسی نام کشورهای عضو و به مدت یک ماه تقویمی است. جلسات شورا علنی است مگر آن که تصمیم دیگری اتخاذ شود. در مورد تعیین دبیرکل و توصیه آن به مجمع عمومی باید جلسه غیرعلنی برگزار شود. ۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شورای امنیت»، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۱۲/۲۴. |